Bu çalışma, Karadeniz Teknik Üniversitesi, İletişim Fakültesi'nden Yrd. Doç. Dr. Serap Ovalı tarafından sunulan akademik bir analizden faydalanılarak hazırlanmıştır. Ülke kredi notu, bir ülkenin finansal yükümlülüklerini zamanında yerine getirme potansiyelini gösteren kritik bir göstergedir. Kredi derecelendirme kuruluşları (KDK'lar), ülkelerin kredibilitesi hakkında bağımsız görüşler sunar ve bu kredibilite, ülkenin politik, ekonomik ve sosyal yapısına göre belirlenir. Dünya genelinde 100'den fazla KDK bulunmakla birlikte, Standard & Poor's (S&P), Moody's ve Fitch, "üç büyükler" olarak adlandırılan ve kredi derecelendirmesinin yaklaşık %80'ini gerçekleştiren en büyük üç kuruluştur. Bu kuruluşların verdikleri notlar, ilgili ülke için uluslararası piyasalarda borçlanma maliyetlerini etkilerken, uluslararası yatırımcılar için de büyük önem taşımaktadır.
Özellikle 2008 küresel krizi ile birlikte, notlarıyla uluslararası yatırımlara yön veren kredi kuruluşları tartışılmaya ve eleştirilmeye başlanmıştır. Eleştirilerin başında kriz sürecinde türev ürün ve konut piyasasındaki gelişmelerin zamanında değerlendirilememiş olması, kredi notu verme sürecinin şeffaf olmaması, sektördeki rekabet eksikliği, kuruluşların denetlenememesi ve yanlış yönlendirmeleri durumunda sorumlu tutulamamaları gelmektedir.
Moody's Derecelendirme Sistemi ve Not Kategorileri
Her kredi derecelendirme kuruluşu değerlendirmede kendi yöntemlerini kullanır ve elde edilen sonuçları daha basit anlaşılabilmesi için belirli sembollere dönüştürür. Moody's'in not sistemi, S&P ve Fitch'ten farklı bir harf sistemi kullanmasına rağmen, ülkeleri temel olarak "Yatırım Yapılabilir Seviye", "Spekülatif Seviye" ve "İflas Seviyesi" olmak üzere üç ana kategoriye ayırır.
Moody's'in kredi notu sistemi ve anlamları aşağıdaki gibidir:
Aaa (En Yüksek Kredi Derecesi): Yükümlülüğünü zamanında yerine getirme olasılığı en yüksek olan ülkelerin kredi notudur.
Aa1, Aa2, Aa3 (Yüksek Kredi Derecesi): Yüksek kredi seviyelerini ifade eder.
A1, A2, A3 (İyi Kredi Derecesi): Ülkenin finansal taahhütleri karşılamak için güçlü kapasitesi olduğunu, ancak olumsuz ekonomik koşullardaki değişimlere karşı duyarlı olduğunu belirtir.
Baa1, Baa2, Baa3 (Yatırım Yapılabilir Seviye): Yatırım yapılabilir bir görünüme sahip olan ülkelerin notlarıdır. Bu notlar, yatırımcılar için kabul edilebilir risk düzeyini gösterir.
Ba1, Ba2, Ba3 (Spekülatif Seviye - Yüksek Riskli): Yatırımcılar tarafından algılanan en yüksek riskli nottur. Bu notlar, spekülatif nitelikte kabul edilir.
B1, B2, B3 (Önemli Derecede Spekülatif): Ülkenin finansal ve ekonomik koşullara karşı savunmasız olduğunu ancak finansal taahhütleri karşılama gücü olduğunu gösterir.
Caa, Caa3, Ca (Şiddetli Risk - Aşırı Spekülatif): Ülkenin finansal ve ekonomik taahhütlerini karşılamak için savunmasız olduğunu ve bunları yerine getirmesinin finansal ve ekonomik koşullara bağlı olduğunu ifade eder.
D (İflas Seviyesi): Ülkenin finansal yükümlülüğünü yerine getiremez durumda olduğunu belirtir.
Moody's, kredi notlarını kısa ve uzun vadeli olarak hem yerli hem de yabancı para cinsinden belirlemektedir. Ancak uluslararası finansal piyasalarda ülkenin riskini belirten ve yabancı sermayeye ulaşımında etkili olan, uzun vadeli ve yabancı para cinsinden kredi notudur.
Türkiye'nin Moody's Kredi Notu Gelişimi
Türkiye için ilk not açıklaması 1992 yılında Moody's ve S&P tarafından yapılmış, Fitch ise ilk not açıklamasını 1994 yılında yapmıştır. Türkiye, Moody's tarafından 1992 yılında "yatırım yapılabilir ülke" kategorisini gösteren "Baa3" notu ile başlamıştır. 23 yıl aradan sonra (2014 itibarıyla) yeniden "yatırım yapılabilir" ülke kategorisine yükselmiştir.
Türkiye'nin Moody's tarafından verilen kredi notlarının seyri genellikle dalgalı bir eğilim göstermiştir. 2001 yılında yaşanan kriz döneminde en düşük seviyeye indikten sonra, 2003 yılından itibaren tekrar yükselmeye başlamıştır. 2014 yılı itibarıyla Türkiye, Moody's'e göre "yatırım yapılabilir" kategorisinde yer almaktadır. Ancak, gelecekte muhtemel not değişikliğini gösteren not görünümü Moody's tarafından "negatif" olarak belirlenmiştir. Bu durum, gelecekte yapılacak değerlendirmede notun düşürüleceği olasılığının daha güçlü olduğunu göstermektedir.
Kredi Notlarının Belirlenmesinde Etkili Faktörler: Moody's Perspektifi
Moody's gibi derecelendirme kuruluşları, not belirleme sürecinde ülkenin riskini, yani ülkenin dış borç yükümlülüklerini yerine getirememe olasılığını belirlemek için çeşitli faktörleri dikkate alır. Bu faktörler, ülkenin geçmiş ekonomik ve siyasi döngülerdeki performansına ve gelecekteki finansal ve parasal esnekliğine işaret eden unsurlara odaklanır. S&P tarafından kullanılan çerçeve, bu faktörleri politik, ekonomik, harici, mali ve parasal skorlar olmak üzere beş ana başlık altında toplar. Moody's'in de benzer kriterleri kullandığı belirtilmiştir.
Politik Göstergeler: Politik skor, bir ülkenin kurum ve politikalarının kredi olanaklarını, sürdürülebilir kamu finansmanı oluşturma, dengeli ekonomik büyümeyi teşvik etme ve ekonomik ve politik şoklara cevap verme açısından nasıl etkilediğini ifade eder. Ayrıca, verilerin ve kurumların güvenilirliği, şeffaflığı, denetime açık olması ve potansiyel risklere karşı duruşu da kapsamaktadır. Politik istikrarsızlık, ülkenin borç yükümlülüklerini zamanında yerine getirmesini engelleyebilir. Türkiye'nin politik risk endeksi, AB ülkelerinin ve AB ortalamasının oldukça gerisindedir ve bu durum kredi notunu olumsuz etkilemektedir.
Ekonomik Göstergeler: Ülkenin ekonomik zenginliği (GSYİH ve kişi başına GSYİH), büyüme perspektifi, ekonomik çeşitlilik, gelir dağılımında adalet (Gini endeksi), işgücü piyasasının işleyişi (işsizlik oranı) ve finansal sektörün yapısı ve gelişmişlik düzeyi gibi unsurlar ekonomik skorun temelini oluşturur. Yatırım ve tasarrufların büyüklüğü ile ekonomik büyüme modeli ve oranı da dikkate alınır. Türkiye, ekonomik büyüme ve yatırımlar açısından birçok AB ülkesinden daha iyi performans göstermesine rağmen, gelir düzeyi, gelir dağılımı, tasarruf oranı ve ekonomik özgürlükler gibi konularda dezavantajlı bir konumdadır.
Mali Göstergeler: Genel bütçe gelir ve harcamaları, bütçe dengesi, kamu borç miktarı, faiz ödemelerine gelirden ayrılan pay, kur kompozisyonu ve vade yapısı ile ülkenin sermaye piyasasının derinliği gibi faktörler mali skorun değerlendirilmesinde kullanılır. Bütçe açıklarının finansman yöntemleri ve enflasyonist etkileri de ülke kredibilitesinin önemli göstergeleridir. Türkiye, kamu borç stokunun GSYİH'ya oranı açısından AB ortalamasının oldukça altında olup iyi bir performans sergilemektedir. Ancak bütçe açığı/GSYİH oranı AB ortalamasının üzerindedir.
Parasal Göstergeler: Fiyat dalgalanmaları, kamu sektörü borç yükünün döviz ve vade yapısı, gelecekteki muhtemel borçlanma düzeyi, parasal ve kredi genişlemesi, merkez bankasının bağımsızlığı, para politikası hedefleriyle döviz kuru rejiminin uyumu ve para politikası araçlarının etkinliği gibi faktörler parasal skorun değerlendirilmesinde göz önüne alınır. Parasal istikrar, ülkelerin kredi notları için önemli bir öncü göstergedir. Türkiye, enflasyon oranı açısından incelenen tüm ülkelerden daha başarısız bir performans göstermiştir.
Dışsal Göstergeler: Ülkenin para biriminin uluslararası işlemlerdeki statüsü, dış likiditesi, dış borç yükümlülüğü, ödemeler dengesi ve cari dengenin durumu, sermaye hareketliliğinin durumu ve rezervlerin yeterliliği gibi faktörler harici skoru belirler. Cari açığın büyüklüğü ve sürekliliği de bir risk faktörü olarak değerlendirilir. Türkiye'nin cari açığının GSYİH'ye oranı bütün AB ülkelerine göre yüksektir. Rezervlerin ve doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının GSYİH'ye oranı bakımından Türkiye'nin performansı nispeten benzer kredi notu alan ülkelere benzediği söylenebilir.
Moody's'in yaptığı değerlendirmeler, uluslararası yatırımcılar için bir ülkenin finansal sağlığı ve risk profili hakkında kapsamlı bir bakış açısı sunar. Türkiye'nin kredi notu seyri ve Moody's'in değerlendirme kriterleri, ülkenin ekonomik ve politik gelişmelerle olan ilişkisini net bir şekilde ortaya koymaktadır. Özellikle politik istikrar, cari açık ve işsizlik oranının yüksekliği, Türkiye'nin kredi notunu belirlemede olumsuz yönde etkili olmaktadır.
