Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) yurt içindeki madenlerde üretilen altın alımlarını geçici olarak durdurması, piyasalarda yankı uyandırdı. Konuya ilişkin değerlendirmelerde bulunan TCMB Eski Başkanı Durmuş Yılmaz, kararın ardındaki olası nedenleri ve ekonomiye etkilerini detaylıca analiz etti.
Altın Freni Kararının Olası Nedenleri
2006-2011 yılları arasında Merkez Bankası Başkanlığı yapan Durmuş Yılmaz, TCMB'nin yerli üretim altını piyasa fiyatından ilk alıcı konumunda olmasını "olumlu" bir uygulama olarak nitelendirdi.
Ancak alımların durdurulması kararının arkasında birden fazla neden olabileceğini belirten Yılmaz, özellikle 2023 yılında getirilen "işlenmemiş altın ithalatına kota" uygulamasını işaret etti:
Fiyat Farkını Azaltma Çabası: Kota nedeniyle uluslararası piyasa ile yurt içi piyasa arasında oluşan fiyat farkını (makası) azaltmak olabilir.
Kayıt Dışını Engelleme: Kotadan dolayı ortaya çıkan ve piyasada başvurulan kayıt dışı yöntemleri azaltmak amacını taşıyabilir.
Eski Başkan Yılmaz, TCMB'den resmi bir açıklama gelmedikçe kesin sebebin bilinemeyeceğini ancak fiyat farkının azalma seyrinin izleneceğini kaydetti.
Cari Açık Etkisi: İki Yönlü Bir Dinamik
Durmuş Yılmaz, altın alımlarının durdurulmasının cari açık üzerindeki etkisinin hem negatif hem de pozitif olabileceği uyarısında bulundu. Bu durumu altın üreticileri özelinde incelemek gerektiğini vurguladı.
Yılmaz'ın vurguladığı temel ayrım şöyledir:
Yerli Firmalar: Yerli firmaların ürettiği altın miktarı cari açık için olumlu etki yaratır.
Yabancı Firmalar: Yabancı firmaların ürettiği altın tarafında ise asıl belirleyici olan, elde edilen kazancın ne kadarının yurt içinde kaldığıdır.
"Önemli olan yabancı firmaların ürettiği altındaki 'net etkiye' bakmak oluyor. Ürettiklerinden kazandıkları miktarın ne kadar yurt içinde kalıyor?"
Yeniden Döviz Talebi ve Likidite Sorunu
Yılmaz, madenlerin istihdama katkısının önemli olduğunu belirtmekle birlikte, yabancı firmaların Türkiye ekonomisi üzerindeki net etkisine yönelik kritik bir noktaya değindi:
Likidite Yaratımı: TCMB'nin altınları almak için piyasaya sürdüğü Türk Lirası (TL) bir likidite yaratır. Bu, sterilizasyonla geri çekilse de bir maliyet oluşturur.
Döviz Talebi: Yabancı şirketler, kazançlarının önemli bir kısmını işletme kârı olarak ana merkezlerine çıkarmak için yeniden döviz talebi yaratmaktadır.
Şeffaf bilgilendirme eksikliği nedeniyle yaklaşık bir hesaplama yaptığını belirten Durmuş Yılmaz, 100 birim kazancın yalnızca 5 biriminin yurt içinde (istihdam, vergi, üretim maliyeti vb.) kaldığını, kalan 95 birimin ise yeniden yurt dışına çıktığını öne sürdü.
Eski Başkan, bu şirketlerin ilave yatırımları yurt içinde tutmaları durumunda, kararın cari açık ve ekonomi için daha olumlu etkiler yaratabileceği değerlendirmesini yaparak sözlerini noktaladı.
