Türkiye’de mikro ve küçük ölçekli işletmelerin ağırlıkta olduğu ekonomik yapıda, SGK’ya bildirilen ortalama brüt maaşın (47.676 TL), brüt asgari ücretin (26.005 TL - 2024 verisi) yalnızca 1,83 katı olması dikkat çekiyor. SGK uzmanı Özgür Erdursun'a göre bu durum, birçok işyerinin çalışanlarına yüksek maaş ödemesine rağmen, primleri asgari ücret üzerinden bildirdiği anlamına geliyor.
SGK, bu yaygın uygulamanın önüne geçmek için yeni bir denetim stratejisi benimsedi. Müfettişler, sadece evrak kontrolü yapmakla kalmayıp, meslek kodları ile bildirilen ücretler arasındaki tutarsızlıkları inceliyor. Örneğin, "usta terzi" gibi nitelikli bir mesleğin asgari ücretle gösterilmesi, riskli ve uyumsuz bir durum olarak değerlendiriliyor.
Müfettişin Kritik Sorusu: Gerçekte Ne Kadar Maaş Alıyorsunuz?
Denetimlerin en can alıcı noktası, çalışanlara doğrudan yöneltilen soru: “Gerçekte ne kadar maaş alıyorsunuz?” Çalışanın, "Asgari ücret bildiriliyor ama daha fazla alıyoruz" şeklindeki beyanı, eksik prim bildiriminin tespiti için yeterli kanıt kabul ediliyor. Bu yöntem, elden ödeme ve bordro dışı uygulamaları doğrudan ifşa etmeyi amaçlıyor.
Eksik Prim Bildiriminin Ağır Sonuçları
SGK denetimleri sonucunda gerçek maaşın eksik bildirildiği tespit edilirse, işverenler Yargıtay kararları ışığında hem Kuruma hem de işçiye karşı sorumlu tutuluyor. İşverenleri bekleyen cezai yaptırımlar ve riskler şunlardır:
- Geriye Dönük Tahsilat: Eksik bildirilen primler, 5 yıla kadar geriye dönük olarak tahsil edilir.
- Mali Yük: Tahsil edilen primlere gecikme faizi ve idari para cezaları uygulanır.
- Teşvik Kaybı: İşveren, devletin sağladığı prim teşviklerinden mahrum kalır.
- İşçi Hakları: Çalışanlar, ileride açacakları davalarda (hizmet tespiti, alacak davası) tazminat ve fark prim haklarını talep etme hakkı kazanır.
İşverenlere Acil Uyarılar: Denetim Sırası Size Gelebilir
SGK uzmanı Erdursun, işverenlerin ağır cezalarla karşılaşmaması için yapması gerekenleri şu şekilde özetliyor:
- Gerçek Ücreti Bildirin: Özellikle uzun süredir asgari ücretli görünen çalışanlar yüksek risk grubundadır.
- Elden Ödeme Yapmayın: Bordro dışı, elden yapılan her türlü ödeme yasa dışıdır.
- Meslek Kodlarını Doğru Girin: Meslek kodu ile ödenen ücretin uyumlu olması esastır.
- Kayıtları Uyumlayın: Banka, bordro ve SGK kayıtlarının birbiriyle tutarlı olmasını sağlayın.
SGK’nın başlattığı bu denetim furyası, Türkiye’de uzun yıllardır süregelen "Herkes Asgari Ücretli" algısını kırmaya ve sosyal güvenlik sisteminde tam kayıtlılığı sağlamaya yönelik atılmış en kararlı adımlardan biri olarak değerlendiriliyor. Uzun süredir aynı personeli asgari ücretle gösteren işletmeler, artık yakın takip altındadır.
