Ekonomist ve eski Hazine Müsteşarı Mahfi Eğilmez, kişisel blogunda yayımladığı "Orta Sınıf Nereye Gitti?" başlıklı son yazısında, Türkiye ekonomisi üzerine dikkat çeken bir analize imza attı. Eğilmez, toplumda yaygın olarak dile getirilen, "AVM’ler, kafeler, restoranlar dolu, pahalı cep telefonları kapış kapış satılıyor, kriz nerede?" şeklindeki sorgulamaya üç temel kavram üzerinden kapsamlı bir yanıt getirdi.
Kriz Varken Tüketim Neden Artıyor? Üç Etki Devrede
Mahfi Eğilmez, artan tüketim eğilimini açıklarken üç önemli ekonomik ve sosyolojik fenomene dikkat çekti:
Ruj Etkisi (Lipstick Effect): Eğilmez, 2008 küresel krizinde ortaya çıkan bu kavrama değindi. Buna göre, ekonomik zorluk dönemlerinde tüketiciler konut veya araba gibi büyük harcamalardan kaçınarak, kendilerini iyi hissettiren ve statülerini koruduklarını düşündüren küçük ama gösterişli harcamalara (kozmetik, pahalı parfümler vb.) yöneliyor.
Statü Endişesi (Alain de Botton): Eğilmez, Alain de Botton’un eserine atıfta bulunarak, bireylerin toplumdaki konumlarını yüksek gösterme çabasıyla hareket ettiğini belirtti. Başkalarının hakkımızda ne düşündüğü korkusu, insanları pahalı telefonlar, marka kıyafetler ve popüler mekânlar gibi tüketim kalemlerine yönlendiriyor.
Gösteriş Tüketimi (Thorstein Veblen): Bu kavramın, kişinin toplumdaki yerini olduğundan yüksek göstermek amacıyla yaptığı, çoğu kez ihtiyaç dışı harcamaları ifade ettiğini belirten Eğilmez, konut veya araba alma imkânı kalmayan insanların, para biriktirmek yerine ellerine geçen parayı bu üç etki altında harcadığını vurguladı.
Eğilmez'e göre, bu davranışlar "para biriktirmenin anlamsızlaştığı bir pahalılık döneminin getirdiği sonuçlar" olarak yorumlanıyor. İnsanlar, tasarruf yerine borçlanarak dahi bu gösterişli tüketimi sürdürmeye eğilim gösteriyor.
Orta Sınıf Kayboluyor, Üst Gelir Yeni Orta Sınıf Oluyor
Analizinin ikinci bölümünde sınıf değişimlerine odaklanan Eğilmez, pahalı konut ve araba satışlarının hız kesmemesinin arkasındaki gerçeğe dikkat çekti. Bu büyük alımları yapanların genellikle üst gelir grubundaki kişiler olduğunu belirterek, "Onlar ikinci üçüncü konutlarını alıyor ve arabalarını her yıl yenileriyle değiştiriyor" dedi. Üst gelirin, enflasyon karşısında paranın değer kaybetmesini önlemek amacıyla bu tür değerlenecek mallara yöneldiğini ifade etti.
Eğilmez, bir balık restoranı işletmecisinin gözlemlerinden yola çıkarak çarpıcı bir tespitte bulundu: Restoranın eski müşterileri olan orta ve orta üst gelir grubu, fiyatların yükselmesiyle daha uygun mekânlara kayarken, mekânın yeni müşterileri üst gelir grubundan gelmeye başladı.
Mahfi Eğilmez, bu durumu şu sözlerle özetledi:
"Demek ki artık orta sınıfın değil, üst gelir kategorisindekilerin statü endişesi yaşadığı, gösteriş tüketimine geçtiği döneme geldik. Orta sınıf kaybolmuyor, bir alt sınıfa düşüyor, orta üst gelirliler ise artık yeni orta sınıfı oluşturuyor."
Bu durum, gösteriş tüketiminin ve statü endişesinin artık sadece orta sınıfın bir çabası olmaktan çıkıp, üst gelir grubunun da kendi statülerini koruma çabası haline geldiğini gösteriyor.
